Szczygieł, znany również jako Carduelis carduelis, to jeden z najbardziej charakterystycznych i kolorowych ptaków, które można spotkać w Polsce. Jego barwne upierzenie i urokliwe zachowanie czynią go fascynującym obiektem obserwacji dla miłośników przyrody. Przeanalizujemy, co sprawia, że szczygieł wyróżnia się spośród innych ptaków, oraz jakie są jego zwyczaje.
Jak wygląda szczygieł?
Szczygieł jest ptakiem, który zachwyca swoim wyglądem. Na jego głowie możemy dostrzec aż trzy kolory: czerwoną przód, czarną czapeczkę i białe policzki. Czarne skrzydła z żółtymi i białymi akcentami oraz brązowe ciało czynią go niezwykle efektownym, nie tylko w trakcie lotu. Ta kombinacja kolorów jest unikalna i łatwo rozpoznawalna, co sprawia, że trudno pomylić go z innym gatunkiem.
Oprócz charakterystycznych cech barwnych, szczygieł posiada również inne cechy fizyczne, które są typowe dla jego gatunku. Długość ciała szczygła wynosi około 12,5-14 cm, a rozpiętość skrzydeł około 23 cm. Jego masa ciała to zaledwie 15-18 gramów, co czyni go niewielkim, ale bardzo energicznym ptakiem.
Gdzie można spotkać szczygły?
Szczygły są powszechnie spotykane w Polsce, ale można je również znaleźć na terenie Azji, Afryki Północnej, Australii, Nowej Zelandii i Ameryki Południowej. W Polsce są one aktywne przez cały rok, prowadzą częściowo osiadły tryb życia, choć osobniki z bardzo mroźnych terenów mogą wędrować. Ich gniazda są misternie ukryte na końcach długich gałęzi drzew, co chroni je przed intruzami i drapieżnikami.
Szczygły preferują tereny otwarte, gdzie mogą znaleźć rośliny produkujące nasiona. Unikają zwartych kompleksów leśnych, ale można je spotkać na obrzeżach lasów, w sadach, alejach, czy nadrzecznych łęgach. Zimą chętnie odwiedzają przydomowe karmniki, co czyni je częstym gościem w pobliżu ludzkich osiedli.
Podgatunki szczygła
Obecnie wyróżnia się 14 podgatunków szczygła, które dzielą się na dwie główne grupy: zachodnią carduelis i wschodnią caniceps. Każda z tych grup zamieszkuje inne regiony, co wpływa na różnice w ich wyglądzie i zachowaniach. Na przykład, podgatunki z grupy caniceps można spotkać w środkowej Azji, a ich liczebność jest oceniana jako stabilna.
W Polsce, według danych z Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, liczebność szczygła jest znacząca, choć wykazuje nierównomierne zagęszczenie na terenie kraju. Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, co podkreśla jego znaczenie dla bioróżnorodności.
Co jedzą szczygły?
Szczygły są ziarnojadami, a ich głównym pokarmem są nasiona roślin. Szczególnie preferują nasiona ostu i łopianu, co często można zaobserwować, gdy zwisają w akrobatycznych pozycjach, by dosięgnąć tych nasion. Wiosną i latem nie pogardzą również bezkręgowcami, takimi jak mszyce, gąsienice i chrząszcze.
Interesującym aspektem jest specjalizacja pokarmowa między płciami. Samce mają nieco dłuższe dzioby, co pozwala im na dotarcie do głębiej umiejscowionych nasion w koszyczkach ostu, natomiast samice zadowalają się nasionami rosnącymi na powierzchni. Dzięki temu osobniki różnej płci nie konkurują ze sobą o pożywienie.
- Oset
- Łopian
- Mszyce
- Gąsienice
- Chrząszcze
Jak wygląda okres lęgowy szczygłów?
Okres lęgowy szczygłów rozpoczyna się wiosną, kiedy to samce zaczynają śpiewać, aby przyciągnąć partnerki. Ptaki te tworzą monogamiczne pary, które często gniazdują w bliskim sąsiedztwie innych par, co może prowadzić do tworzenia luźnych kolonii. Gniazda są budowane wysoko w koronach drzew lub na krzewach, a ich konstrukcja jest misternie wykonana z gałązek, traw i mchu.
Samica składa zwykle 4-5 jaj, które wysiaduje przez 12-13 dni. W tym czasie samiec dba o swoją partnerkę, karmiąc ją. Po wykluciu piskląt, samica zjada skorupki jaj, a młode ptaki są karmione owadami, które później zastępują nasiona. Po kilku tygodniach pisklęta opuszczają gniazdo, ale są nadal dokarmiane przez rodziców.
Gniazdowanie i opieka nad młodymi
Szczygły są ptakami stadnymi, co oznacza, że nawet w okresie lęgowym bronią tylko najbliższego otoczenia gniazda. Poza sezonem lęgowym zbierają się w duże stada, które wspólnie żerują. Ich zdolność do współpracy zwiększa szanse na przetrwanie, szczególnie w okresach, gdy dostęp do pokarmu jest trudniejszy.
W starożytności opisano zdolności szczygłów do uczenia się sztuczek, co czyniło je popularnymi zwierzętami domowymi. W Holandii były znane z umiejętności zaczerpywania wody małym wiaderkiem, co stało się inspiracją dla ich nazwy w języku holenderskim.
Jakie są zagrożenia dla szczygłów?
Szczygły, podobnie jak inne drobne ptaki, mogą być ofiarami drapieżników, takich jak puszczyk, sóweczka czy uszatka. W ich naturalnym środowisku istnieje również ryzyko infekcji różnymi patogenami, takimi jak Mycobacterium genavense czy ptasi poliomawirus.
Mimo tych zagrożeń, szczygły są uważane za gatunek o najmniejszej trosce (LC, Least Concern) według IUCN. Jednak ich liczebność w niektórych regionach, zwłaszcza w północnej Afryce, spada z powodu nielegalnego odławiania do hodowli. W Polsce gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną, co ma na celu zabezpieczenie jego populacji przed dalszym spadkiem.
Znaczenie szczygłów w kulturze
Szczygieł był wielokrotnie portretowany w sztuce, co świadczy o jego znaczeniu kulturowym. Przykładem jest obraz „Szczygieł” autorstwa Fabritiusa, który stał się inspiracją dla powieści Donny Tart. W chrześcijańskiej symbolice szczygieł bywa łączony z męką Jezusa, ze względu na swoje preferencje pokarmowe w kierunku ostów.
W Polsce nazwisko Szczygieł jest dość popularne, a w Niemczech szczygieł został wybrany ptakiem roku przez organizację NABU. To wszystko podkreśla, jak ważną rolę ten niewielki ptak odgrywa nie tylko w ekosystemie, ale także w ludzkiej kulturze.
Co warto zapamietać?:
- Szczygieł (Carduelis carduelis) to kolorowy ptak o długości ciała 12,5-14 cm i masie 15-18 g, znany z unikalnego upierzenia.
- W Polsce szczygły są powszechnie spotykane, prowadzą częściowo osiadły tryb życia i preferują tereny otwarte, takie jak sady i nadrzeczne łęgi.
- Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną, a jego liczebność w Polsce jest znacząca, choć nierównomierna.
- Okres lęgowy szczygłów rozpoczyna się wiosną, samice składają 4-5 jaj, a młode ptaki są karmione owadami i nasionami.
- Szczygieł ma znaczenie kulturowe, był portretowany w sztuce i jest popularnym ptakiem w Polsce oraz Niemczech.
